Modülün Tanımı

Bu Modülün temel amacı, katılımcıların bilgi kirliliği yaratılmasının arkasındaki motivasyonlar ve bilgi kirliliğinin olası etkileri hakkında farkındalığını artırmak, bu amaçla bilgi kirliliğinin nedenlerini ve sonuçlarını sunmaktır.

İkincil amaç, bu Modülün içeriğini kendi hedef kitlelerini eğitmek için kullanmak isteyen eğitmenlere rehberlik etmektir.

Bu amaçlarla bu Modülde, yanlış veya yanıltıcı bilgi yaratmanın ve yaymanın arkasındaki motivasyonlar ve bunun halk ve demokrasiler üzerindeki etkisi ile konunun nasıl öğretileceğine ilişkin yönergeler ele alınmaktadır.

Bu Modülü başarıyla tamamlayanlar şunları yapabilirler:

• bilgi kirliliğinin arkasındaki niyet ve motivasyonu anlar ve açıklayabilir
• bilgi kirliliğinin sonuçlarını anlar ve açıklayabilir
• bilgi kirliliğine karşı mücadelede bireylerin sorumluluklarını anlar.

Ek olarak, bu Modülü başarıyla tamamlayan eğitmenler, konuyla ilgili eğitim yönergelerini anlarlar.

Modülün Yapısı

Bu Modül aşağıdaki bölümlerden oluşur:

• Amaç, İçeriğin Tanımı ve Öğrenme Çıktıları
• Modülün Yapısı
• Öğrenenler için Yönerge
• Eğitmenler için Yönerge (hazırlık, kullanılacak yöntemler ve eğitmenler için ipuçları)
• İçerik (çalışma materyalleri ve alıştırmalar)
• Test
• Kaynakça (yararlanılan kaynaklar ve önerilen kaynaklar ile videolar)

Modülün ana hedefleri, içerik ve öğrenme çıktıları Modülün Tanımı bölümünde açıklanmıştır. Öğrenenler için Yönerge, öğrenenler için yönlendirme ve önerileri içerir. Eğitmenler için Yönerge, eğitimin farklı aşamalarında eğitmenlere rehberlik eder ve konuyu öğretirken faydalı olabilecek ipuçları sağlar. İçerik, tüm çalışma materyallerini ve ilgili alıştırmaları içerir. Test, katılımcıların kendilerini ve ilerlemelerini test edebilmeleri için hazırlanmıştır. Genellikle çoktan seçmeli veya doğru/yanlış sorularından oluşur. Kaynakça, yararlanılan kaynaklar ve önerilen kaynaklar şeklinde iki bileşenden oluşur. İçerik hazırlanırken yararlanılan ve atıf yapılan kaynaklar Kaynakça başlığı altında listelenmiştir. Ek Kaynakça, konuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek isteyenler için okunması önerilen kaynaklar ve izlenmesi önerilen videoların bir listesinden oluşur.

Öğrenenler için Yönerge

Öğrenenlerden içeriği dikkatle okumaları, önerilen videoları izlemeleri ve alıştırmaları yapmaları beklenmektedir. Daha fazla bilgi gereksinimi duydukları konularda kaynakçalarda listelenen kaynaklara başvurabilirler. İçerik üzerindeki çalışmalarını tamamladıktan sonra, ilerlemelerini değerlendirmek için modül sonundaki testi yapmaları önerilir. Test sonuçlarına göre gerekirse çalışma materyali yeniden gözden geçirilebilir.

Eğitmenler için Yönerge

Bu bölüm, ele alınan konunun nasıl öğretileceğine ve Modül içeriğinin bu amaçla nasıl kullanılabileceğine ilişkin eğiticilere yönelik öneriler ve ipuçları içermektedir.

Hazırlık

Eğitim başlamadan önce görsel materyaller (resim ve video klipler) ve iyi seçilmiş örneklerle zenginleştirilmiş bir sunum (PowerPoint/Prezi/Canva) hazırlanması önerilir. Ayrıca bu Modüldeki örneklerin ve alıştırmaların hedef grubun ilgisine çekebilecek, daha aşina oldukları alanlardan seçilmesi önerilir. İyi bilinen yerel örneklerin seçilmesi, konuyu daha iyi açıklamaya yardımcı olacaktır. Ayrıca katılımcıların daha çok dikkatini çekecektir. Örnekler ne kadar tanıdık ve popüler olursa, mesaj o kadar iyi iletilecektir. Yerel (ulusal) haber medyası ve teyit platformları, gerçek hayattaki sonuçları yayınlanmış ve ayrıntılı olarak detaylandırılmış çok çeşitli bilgi kirliliği vaka çalışmaları örnek bulmak için iyi bir kaynak olabilir.

Başlarken

Konuya ısındırmak amacıyla başlangıçta Kahoot veya Mentimeter gibi araçlar kullanılarak katılımcılara konuyla ilgili genel ve kısa bazı sorular (3 ile 5 soru) yöneltilebilir. Böyle bir başlangıç katılımcıların konuyla ilgili mevcut bilgi düzeyleri hakkında bilgi de sağlayacaktır.

Kullanılacak Yöntemler

Eğitim sırasında çeşitli öğretim yöntemleri bir arada kullanılabilir:

• Ders anlatma
• Tartışma
• Grup çalışması
• Kendini yansıtma

Eğitmenler için İpuçları

Isınma

Katılımcıları sürece dahil etmenin ve öğrenecekleri şeyler hakkında ortak beklentiler oluşturmanın etkili bir yolu, konuyla ilgili birkaç ön soru sorarak düşünme ve tartışma olanağı yaratmaktır. Etkinlik şu şekilde gerçekleştirilebilir:

• Yanlış ve yanıltıcı bilgiyi kimlerin yaydığı sorulabilir
• Yanlış ve yanıltıcı bilginin neden yayıldığı sorulabilir
• Karşılaştıkları bir dezenformasyonun ciddi sonuçlarına örnek vermeleri istenebilir
• Yanlış veya yanıltıcı bilgi paylaşıp paylaşmadıkları, cevapları evet ise bunu yaparken niyetleri ve motivasyonlarının ne olduğu sorulabilir.

Tartışmalardan sonra, katılımcıların yanlış ve yanıltıcı bilgilerin yaratılması ve yayılmasının ardındaki ana motivasyonu anlamaları ve ayırt etmeleri sağlanmalıdır. Katılımcılara ayrıca bilgi kirliliğinin her zaman bazı sonuçları olduğu ve bunun sonuçlarından mez/dezenformasyonu oluşturanlar kadar yayanların da sorumlu olduğu anlatılmalıdır.

Dersin Amacının Belirtilmesi

Amaç netleştirilmelidir. Bu dersin amacı, bilgi kirliliğinin sebepleri ve sonuçları hakkında bilgilendirme yapma ve farkındalık yaratmadır. Isınma sorularının ardından amaç ve hedefleri netleştirmek daha kolay olacaktır.

Ders İçeriğinin Sunulması

İçerik sunulurken katılımcılarla etkileşim içinde olmak ve onları derse aktif katılıma teşvik etmek önemlidir. Bunun için aşağıda bazı öneriler sunulmuştur:

• Bilgi kirliliğinin arkasındaki motivasyonlara genel bir bakış sunmadan önce, katılımcılardan olası nedenleri ayrıntılı olarak açıklamaları istenebilir.
• Örnek sunulurken gerçek dünya örnekleri seçilmeli ve sunulan olaylar hakkında mümkün olduğunca çok arka plan bilgisi edinilmelidir. Böylece katılımcılar tarafından sorulursa ayrıntı vermek mümkün olur.
• Örnekler seçilirken, motivasyonların ve sonuçların bilindiğinden veya açıkça tanımlanabildiğinden emin olmak gerekir. Bazı durumlarda ana motivasyon bulanık olabilir.
• Ayrıntılarla birlikte bazı dezenformasyon örnekleri verilerek (gerçek dünyadan örnekler değilse bazı senaryolar üretilebilir) katılımcılardan bunların arkasındaki niyet ve olası motivasyonu belirlemeleri istenebilir.
• Ayrıntılarla birlikte bazı dezenformasyon örnekleri verilerek (gerçek dünyadan örnekler değilse bazı senaryolar üretilebilir) katılımcılardan bunların olası etkilerini (sonuçlarını) tartışmaları istenebilir.

Bitirirken

Dersin kısa bir özeti yapılarak verilmek istenen en önemli mesajların tekrarlanmasını sağlayacak birkaç soru sorulur.

• Katılımcılardan, ilk başta zararsız gibi görünen, ancak daha sonra ciddi sorunlara neden olduğu ortaya çıkan, karşılaştıkları bir bilgiyi/haberi aktarmaları istenebilir.
• Katılımcılara, güvenilir ve yanıltıcı bilgiler arasında ayrım yapmanın (özellikle siyaset ve halk sağlığı bağlamında) neden önemli olduğu sorulabilir.

Tartışmalardan sonra, katılımcıların mez/dezenformayon yaymanın arkasındaki ana motivasyonları ve bunların sonuçlarını anlayabildiklerinden emin olmak gerekir. Katılımcılar ayrıca yanlış bilgilerin yol açabileceği zarar düzeyinin değişebileceğini ancak sonuçlarından onu paylaşan herkesin sorumlu olduğunu anlamalıdır.

İçerik: Bilgi Kirliliğinin Sebepleri ve Sonuçları

Giriş

Bilgi kirliliğinin arkasındaki niyeti ve motivasyonu anlamak, onunla mücadele edebilmek için önemlidir. Yanlış veya yanıltıcı içeriklerin üretilmesi ve yayılmasının arkasında farklı niyetler ve çeşitli motivasyonlar vardır. Örneğin, Modül 2'de bahsedildiği gibi, dezenformasyon ve malenformasyon zarar vermek için kasıtlı olarak paylaşılırken, mezenformasyon zarar vermek amacı gütmez ancak istemeden zarar verebilir (Wardle, 2020). Kasıtlı olsun ya da olmasın, bilgi kirliliğinin her zaman bazı sonuçları vardır.

Motivasyonu Anlamak

Yanlış ve yanıltıcı içerik oluşturmanın dört ana nedeni vardır: Birincisi ideolojiktir (çoğunlukla politiktir). Propaganda, ikna, oyalama ve/veya provokasyon amacıyla yanlış veya yanıltıcı içerik kullanılır. Buradaki itici güç, esas olarak kamuoyunu şekillendirmek ve etkilemek, belirli fikirleri, ideolojiyi, partiyi veya insanları desteklemektir (Allcott & Gentzkow 2017, p. 217; Cooke, 2018; Wardle, 2020). İkincisi finansaldır. Bir web sitesinde sansasyonel ya da yanlış bir yazı, başlık ya da görsel sayesinde reklam alarak para kazanmak mümkündür. Burada tıklamalar gelir elde etmek için yönlendirilir. Yanlış veya önyargılı içerik, belirli ürünleri veya hizmetleri tanıtmak ve bazen diğerlerini itibarsızlaştırmak için de üretilir (Allcott & Gentzkow 2017, p. 217; Wardle, 2020. Üçüncüsü sosyal ve/veya psikolojiktir. Bazı insanlar sadece sorun çıkarma arzusuyla motive olurlar. Gazetecileri kandırıp kandıramayacaklarını veya insanları kışkırtıp kışkırtamayacaklarını görmek isterler (Wardle, 2020). Sosyal medyada beğenilme ihtiyacı, anlık tatmin ve ilgi görme isteği de psikolojik motivasyonlar arasında yer almaktadır (Cooke, 2018). Sonuncusu, hiciv ve parodi durumunda olduğu gibi eğlence ve mizahtır.

Sahte içerik, farklı niyet ve motivasyonlarla oluşturulur. Onları daha zararlı yapan şey ise yayılmasıdır. Yanlış içerik paylaşılmaz ve kitlelere ulaşmazsa kuşkusuz daha az zarar verir (Wardle, 2020).

Bilgi Kirliliğinin Sonuçları

Yanlış ve sahte haberler internette yaygındır ve insanları yanıltma potansiyeline sahiptir. 2016'da yapılan bir anket, sahte haber başlıklarının Amerikalı yetişkinlerin yaklaşık yüzde 75'ini kandırabildiğini ortaya koymuştur (Silverman & Singer-Vine 2016). Bazı durumlarda, insanlar karşılarına çıkan sahte haberleri görmezden gelirken, bazı durumlarda ise bunlara inanırlar. Sahte haberler seçim sonuçlarını etkileme, demokrasilere zarar verme, bireyleri, ulusları, işletmeleri itibarsızlaştırma ve/veya paniğe yol açma gibi somut eylemlere ve ciddi sonuçlara yol açmaktadır (Tandoc, 2018, p. 137).

Örnekler

Alıştırmalar

Alıştırma 1

Küresel iklim değişikliğinin inkarı dezenformasyonunun olası etkileri/sonuçları üzerinde tartışın.

Alıştırma 2

Covid-19 tedavileriyle ilgili yanlış iddiaların olası etkileri/sonuçları üzerinde tartışın.

Alıştırma 3

Test

Kaynakça

Al-Arshani, S. (September 15, 2020). Health officials worldwide are receiving death threats because of their work to educate the public and stop the spread of Covid-19. Insider.

Allcott, H. & Gentzkow, M. (2017). Social media and fake news in the 2016 election. Journal of Economic Perspectives, 31(2), 211–236. doi:10.1257/jep.31.2.211.

Blodget, H. (October 3, 2008). Apple denies Steve Jobs heart attack report: “It is not true”. Insider.

Chappel, B. (February 24, 2021). Architect Of The Capitol Outlines $30 Million in Damages From Pro-Trump Riot. NPR News.

Chen, Y., Conroy, N.J. & Rubin, V.L. (2015). Misleading online content: Recognizing clickbait as ‘false news’.” In Proceedings of the 2015 ACM on Workshop on Multimodal Deception Detection, Seattle, Washington, USA: ACM.

Cook, J., Lewandowsky, S., Ecker, U.K.H. (2017). Neutralizing misinformation through inoculation: Exposing misleading argumentation techniques reduces their influence. PLOS ONE 12(5): e0175799.

CNN (May 8, 2017). New Banksy Brexit mural unveiled on day of French vote. CNN.

Cooke, N. (2018). Fake news and alternative facts: Information literacy in a post-truth era. ALA.

Goldman, R. (2016). Reading Fake News, Pakistani Minister Directs Nuclear Threat at Israel. The New York Times. Available at:

Graham-Harrison, E. (December 25, 2016). Fake news story prompts Pakistan to issue nuclear warning to Israel. The Guardian.

Gramling, C. (May 18, 2021). Climate change disinformation is evolving. So are efforts to fight back. Science News.

Grice, A. (January 18, 2017). Fake news handed Brexiteers the referendum – and now they have no idea what they're doing. The Independent.

Hemsley, J. (February 8, 2021). When Fake News Turns Into Conspiracy Theories: The viral factor in today’s media landscape, and what we can do to stop it.

King, J. (September 20, 2020). Anti-mask protest leader is suspended nurse who compared lockdown to the Holocaust. Metro.

Mendoza, M. & Linderman, J. (March 5, 2021). Chaos of U.S. Capitol riot that left 5 people dead revealed. Global News. Available at:

Renowden, G. (February 26, 2014). Investigating climate change deniers and their spin against global warming. The Daily Blog.

Sandberg, M. (October 31, 2013). Historic Storytelling: Orson Welles scares the nation.

Saunders, L. (2013). Information as weapon: Propaganda, politics, and the role of libraries. In Mueller, D. M. (Ed.). Imagine, Innovate, Inspire: The Proceedings of the ACRL 2013 Conference, Indianapolis, IN: ACRL.

Silverman, C. & Singer-Vine, J. (2016). Most Americans who see fake news believe it, new survey says. Buzzfeed Poll About Fake News.

Silverman, C. (2016). Here are 50 of the Biggest Fake News Hits on Facebook from 2016. BuzzFeed.

Spring, M. (December 26, 2020). The casualties of this year's viral conspiracy theories. BBC News.

Tandoc, E.C., Lim, Z. W. & Ling, R. (2018). Defining “fake news”. Digital Journalism, 6(2), 137-153. DOI: 10.1080/21670811.2017.1360143

Wardle, C. & Derakhshan, H. (2017). Information disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policymaking. The Council of Europe.

Wardle, C. (2020). The Age of information disorder. In C. Silverman (Ed.). Verification Handbook for Disinformation and Media Manipulation, 3rd Ed. European Journalism Centre.

Zoroya, G. (February 14, 2019). Whatever happened to Iraq's weapons of mass destruction? USA Today.

Önerilen Kaynaklar

Cooke, N. (2018). Fake news and alternative facts: Information literacy in a post-truth era. ALA. Saunders, L. (2013). Information as weapon: Propaganda, politics, and the role of libraries. In Mueller, D. M. (Ed.). Imagine, Innovate, Inspire: The Proceedings of the ACRL 2013 Conference, Indianapolis, IN: ACRL.

Silverman, C. (2016). Here are 50 of the Biggest Fake News Hits on Facebook from 2016. BuzzFeed.

Tandoc, E.C., Lim, Z. W. & Ling, R. (2018). Defining “fake news”. Digital Journalism, 6(2), 137-153. DOI: 10.1080/21670811.2017.1360143.

Turcilo, L. & Obrenovic, M. (2020). Misinformation, disinformation, malinformation: Causes, trends and their influence on democracy. A Publication of Heinrich Boll Foundation.

Wardle, C. (2019). First Draft’s essential guide to understanding information disorder. First Draft.

Wardle, C. (2020). The Age of information disorder. In C. Silverman (Ed.). Verification Handbook for Disinformation and Media Manipulation, 3rd Ed. European Journalism Centre.

Wardle, C. & Derakhshan, H. (2017). Information disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policymaking. The Council of Europe.

Önerilen Videolar

Wardle, C. (2020). The impact of sharing. FirstDraft.